Spodek – sportowa i kulturalna wizytówka Śląska

Spodek – mało która hala widowiskowo-sportowa może poszczycić się taką rozpoznawalnością. Dlaczego właściwie Spodek ma kształt talerza? Kto wpadł na taki pomysł? Jak to możliwe, że w dobie grubo ciosanych, klockowatych socrealistycznych budynków polska myśl architektoniczna była w stanie przełamać nagle tę rutynę? Jakie ważne imprezy odbyły i wciąż odbywają się w Spodku?

1. Historia katowickiego Spodka

Wizytówka Katowic, a zarazem jeden z najbardziej rozpoznawalnych obiektów architektonicznych w Polsce, to Spodek, hala widowiskowo-sportowa mieszcząca się przy Alei Wojciecha Korfantego 35. Właścicielem jest oczywiście miasto Katowice, a zarządzaniem zajmuje się PTWP Event Center. Jest to część Polskiego Towarzystwa Wspierania Przedsiębiorczości, która oprócz Spodka sprawuje też pieczę nad innym znanym katowickim obiektem, mianowicie Międzynarodowym Centrum Kongresowym.

Co do samego Spodka, na pewno warto prześledzić jego dzieje, w końcu ma on już za sobą niemal pół wieku, a to spory kawał historii – był świadkiem przemian ustrojowych oraz, naturalnie, wielu ważnych wydarzeń ze świata sportu, muzyki i ogólnie pojętej kultury.

Pomysł utworzenia na terenie Katowic tego rodzaju hali sięga aż roku 1955. Na początku jednak miała być ona ulokowana na obrzeżach stolicy śląska, wtedy jeszcze zwanej Stalinogrodem, a konkretnie na obszarze Wojewódzkiego Parku Kultury i Wypoczynku, znanego też pod nazwą Parku Śląskiego.

Zwycięzcą ogłoszonego w 1959 roku przez Stowarzyszenie Architektów Polskich konkursu na projekt hali zostało warszawskie Biuro Studiów i Projektów Typowych Budownictwa Przemysłowego. Zwycięski projekt, za który odpowiadali Maciej Gintowt i Maciej Krasiński, czerpał inspirację z dachu warszawskiego Supersamu, budowli, która do 2006 roku, kiedy to została zburzona, uchodziła za jedno z najwybitniejszych w kraju osiągnięć modernizmu.

Skoro wybrano projekt, można było już przystąpić do przygotowań. Za namową Jerzego Ziętka, któremu odbiegający od standardowej socrealistycznej architektury projekt wydał się niezwykle atrakcyjny, postanowiono wyznaczyć inną od wcześniej zakładanej lokalizację. Tym razem na halę wyznaczono bardziej reprezentatywne miejsce w pobliżu centrum miasta, na terenie dawnej hutniczej hałdy.

Na inwestycję przeznaczono dwieście milionów złotych. Okazało się jednak, że były to założenia na wyrost optymistyczne, bowiem ostatecznie całe to ambitne przedsięwzięcie pochłonęło czterokrotnie większą sumę.

Prace rozpoczęto w roku 1964, jednak szybko pojawiły się podejrzenia o błędy konstrukcyjne. Architekci obawiali się, że kiedy znikną podpory, cała konstrukcja może runąć pod naporem zasiadających na widowni ludzi. By rozwiać te obawy, przeprowadzono niezwykle oryginalny eksperyment – na widowni rozmieszczono cztery tysiące żołnierzy, którzy następnie równocześnie mieli tupać i podskakiwać. W ten sposób okazało się, że budowla jest jak najbardziej stabilna i nie straszne jej tego typu wibracje.

Podejrzenia o konstrukcyjne niedoskonałości ostatecznie nie potwierdziły się zatem, jednak z ich powodu przerwano prace aż na osiemnaście długich miesięcy. Spodek był oddawany do użytku stopniowo, można by rzec „na raty”. Jako pierwszą, w 1969 roku udostępniono halę lodową, a cały obiekt otwarto dopiero dziewiątego maja 1971 roku. Uroczyste otwarcie zgromadziło dwanaście tysięcy ludzi, a uświetniły je występy Anny German, Ewy Decówny oraz Zespołu Pieśni i Tańca Śląsk.

Oczywiście to nie tak, że od tego momentu nic już nie zmieniano. Jak każdy obiekt tego rodzaju, Spodek, by nadążyć za zmianami i nowoczesnym trendami, co jakiś czas jest udoskonalany. I tak w 2008 roku zamontowano system klimatyzacji, a w 2009 powiększono widownię, dodając przy tym takie nowości jak loże VIP czy siedzenia wysuwające się na płytę boiska. Unowocześniono też oświetlenie i dodano monumentalnych rozmiarów diodowy ekran.

Jako ciekawostkę historyczną warto też odnotować fakt, że początkowo pełna nazwa obiektu brzmiała „Wojewódzka Hala Widowiskowo-Sportowa w Katowicach”, jednak od 1997 roku jest już ona nieaktualna, a można zaryzykować twierdzenie, że i wcześniej mało kto nazywał wizytówkę Katowic w ten sposób. Spodek, nie tylko dla Ślązaków, ale i ludzi z całej Polski, zawsze był i pozostanie po prostu Spodkiem.

2. Konstrukcja Spodka

Pierwszym, co rzuca się w oczy jest naturalnie niezwykły kształt tego architektonicznego obiektu, któremu zawdzięcza on swoją popularną nazwę. W istocie wygląda on jak wielki latający talerz, który przybył z odległej galaktyki i wybrał sobie na lądowisko akurat ten zakątek Katowic. Skąd pomysł na taki wygląd budynku?

O dziwo, nie chodziło tu wcale o wizualną awangardowość. Spodek nie dlatego wygląda jak latający talerz, by zadziwiać, budzić podziw czy symbolizować nowoczesność projektu. Za takim konkretnie kształtem przemówiły po prostu względy techniczne. Architekci zdawali sobie sprawę, że w miejscu, gdzie stanie hala, będzie ona narażona na wstrząsy górnicze.

To właśnie dla bezpieczeństwa i stabilności konstrukcji Spodek wygląda więc tak jak wygląda. I również z tego powodu mimo sporej kubatury (jak by nie patrzeć jest to 29 470 metrów kwadratowych i 342 000 metrów sześciennych) niezwykle mała powierzchnia budowli styka się bezpośrednio z ziemią.

Kolejną ciekawostką jest fakt, że Spodek miał zaszczyt być jednym z pierwszych na świecie obiektów architektonicznych z dachem wykonanym w koncepcji tensegritty. Ten angielski termin to połączenie dwóch wyrazów: „tension”, który oznacza w tym kontekście pochodzące od rozciągania naprężenie, oraz „integrity” – integralność, nierozdzielność, spójność.

Tensegritty to taka budowlana koncepcja, w której elementy ściskane i rozciągane mają się nawzajem stabilizować. By to osiągnąć, sztywne elementy, w rodzaju na przykład grubych prętów, łączy się za pomocą elementów wiotkich, takich jak cieńsze pręty bądź też naprężone liny. Spodek był drugim, po dachu wspomnianego już Supersamu, obiektem w Polsce, w którym zastosowano właśnie takie rozwiązanie.

Spodek to kompleks złożony ze zróżnicowanych obiektów użytkowych. Oczywiście najważniejszym z nich, prawdziwą perłą w koronie, jest hala główna, ale oprócz niej znajdziemy tutaj też basen, lodowisko, siłownię i salę gimnastyczną, a nawet hotel. Wszystko to łącznie zajmuje teren o powierzchni niemal siedmiu hektarów.

3. Hala główna

Hala główna Spodka ma kubaturę 246 624 metrów sześciennych, a powierzchnia użytkowa obejmuje 15 386 metrów kwadratowych. Jej wysokość to 32 metry.

Widownia jest podzielona na trzydzieści pięć sektorów, w tym jeden, jak już wcześniej wspomniano, zarezerwowany dla VIP-ów. Stałych miejsc siedzących jest 7 776, ale należy pamiętać, że w razie potrzeby można dostawić dodatkowe siedziska, choćby dzięki sektorom wysuwanym. Toteż ostatecznie widownia może pomieścić nawet jedenaście i pół tysiąca widzów.

Należy nadmienić, że schemat widowni nie zawsze jest taki sam. W przypadku rozgrywek sportowych stosuje się centralny układ areny, natomiast gdy mowa o widowiskach artystycznych – układ kierunkowy.

Hala to nie tylko arena i widownia, lecz również szatnie i garderoby dla artystów i sportowców, zabudowa targowa i sceniczna.

4. Basen

Wchodzący w skład kompleksu basen to prawdziwa gratka dla wszystkich miłośników wodnej rekreacji. Ma on wymiary 15×9 metrów i czynny jest codziennie od godziny ósmej do dwudziestej pierwszej. Trzeba jednak brać pod uwagę, że niekiedy basen jest zarezerwowany dla konkretnych grup na określone zajęcia.

Tak na przykład w soboty w godzinach 9:30 – 11:30 i w niedziele w porze 9:30 – 12:00 odbywają się, prowadzone przez Szkołę Pływania „POSEJDON”, zajęcia dla dzieci, mogących dzięki temu przezwyciężyć opory przed wodą i nauczyć się poruszać w niej jak ryby. Z kolei w poniedziałki i środy w godzinach 18:00 – 20:00 odbywa się aquaaerobik. Nic nie stoi oczywiście na przeszkodzie, by zapisać się na takie zajęcia. To nie tylko przyjemna rekreacja – pomagają one nadać sylwetce smukły kształt, wzmocnić mięśnie obwodowe, a także wyrobić sobie dobrą kondycję.

Zachęcająca oferta jest też skierowana do firm. Mogą one dla swoich pracowników zarezerwować stałe pory wynajmu na wyłączność, ale istnieje też możliwość zorganizowania na basenie jedynej w swoim rodzaju imprezy integracyjnej. Firmy mogą więc korzystać z bogatej oferty, która może obejmować zajęcia rekreacyjne, VIP party czy choćby wspomniany już aquaaerobik.

Dodatkową atrakcją są dostępne dla użytkowników basenu dwie sauny – sucha (tak zwana fińska lub szwedzka) o wyższej temperaturze i niższej wilgotności powietrza, oraz parowa (zwana też niekiedy łaźnią rzymską).

Bilet uprawniający do korzystania z basenu, saun oraz rehabilitacyjnych leżanek to koszt szesnastu złotych za godzinę (bilet ulgowy dla dzieci i młodzieży do lat osiemnastu oraz osób niepełnosprawnych to już tylko dziesięć złotych). Trzeba się jedynie liczyć z tym, że w razie przekroczenia tego czasu, za każde sześć minut będzie doliczana dodatkowa opłata w wysokości 1,60 zł.

5. Lodowisko

Lodowisko ma wymiary 30×60 metrów, a widownia może pomieścić 1182 osoby. To miejsce służy zarówno profesjonalnym sportowcom, rozgrywającym hokejowe mecze o duże stawki, jak i „zwyczajnym śmiertelnikom”, szukającym po prostu miejsca, gdzie można zażyć trochę orzeźwiającego ruchu i udanej rekreacji. Mają oni tę możliwość dzięki regularnie organizowanym ogólnodostępnym ślizgawkom. Łyżwy wszelkiego rodzaju (hokejowe, figurowe czy do jazdy rekreacyjnej) można wypożyczyć na miejscu.

W niedziele o 10:30 odbywa się specjalna ślizgawka dla najmłodszych, dzięki której mogą oni stawiać swoje pierwsze kroki w tej dyscyplinie, by w końcu opanować jazdę na łyżwach do perfekcji. Z kolei w sobotę o 19:00 miłośnicy imprezowych klimatów mogą się przekonać jak to jest ślizgać się na lodzie w rytmach muzyki disco. Warto dodać, że podczas każdej ślizgawki można się też posilić – do dyspozycji gości są napoje i przekąski.

Tak jak w przypadku basenu, również lodowisko może zostać zarezerwowane przez firmę, a pracownicy mogą się integrować przy okazji meczów hokejowych czy treningów prowadzonych przez profesjonalnych zawodników.

Bilet normalny kosztuje dziesięć złotych, a ulgowy siedem (dzieci do lat siedmiu ślizgają się za pięć złotych). Koszt wypożyczenia łyżew to osiem złotych, natomiast za ich profesjonalne naostrzenie zapłacimy dziesięć.

6. Siłownia i sala gimnastyczna

Sala gimnastyczna i siłownia są otwarte codziennie od 7:00 do 22:00. Sala gimnastyczna służy do ćwiczeń i rozgrywek zarówno szkołom, jak i firmom i osobom prywatnym. Można tu skorzystać ze sprzętu sportowego wszelkiej maści – dla amatorów tenisa stołowego jest nawet pięć stołów z rakietkami.

W zależności od rodzaju umowy godzina może kosztować od sześćdziesięciu do stu pięćdziesięciu złotych. Bilet na siłownię kosztuje dziesięć złotych, jeżeli więc zamierza się uczęszczać regularnie, bardziej opłacalnym wyjściem będzie zakup miesięcznego karnetu za sto dwadzieścia złotych.

7. Ważne wydarzenia

Spodek nie byłby jednak tym, czym jest dla milionów Polaków, gdyby nie wielkie sportowe i muzyczne wydarzenia, których był areną. To tutaj gościły największe światowe gwiazdy, to tu można było przeżywać z nimi wspaniałe chwile i wzbogacić się o wspomnienia, które pozostaną do końca życia.

Liczba wielkich imprez sportowych, które się tu odbyły, może przyprawić o zawrót głowy. Goście Spodka mogli oglądać tu największe sportowe sławy w rozgrywkach na poziomie europejskim i światowym.

Już w 1972 roku odbyły się tu Mistrzostwa Europy w zapasach, a w 1974 również Mistrzostwa Świata w tej dyscyplinie, które zresztą powróciły do Spodka osiem lat później. 1975 rok to Halowe Mistrzostwa Europy w Lekkoatletyce, a 1975 – w Boksie. W 1976 można było kibicować hokeistom na Mistrzostwach Świata. Odbyły się również w Spodku Mistrzostwa Europy w Podnoszeniu Ciężarów (1985) i w Karate Kyokushin (1987), a także Mistrzostwa Świata w Akrobatyce Sportowej (1989) i w Kulturystyce (1991).

Nie można też zapomnieć o Mistrzostwach Europy w Koszykówce Kobiet (1999 i 2011), Finałach Ligi Światowej w siatkówce mężczyzn (2001 i 2007), Mistrzostwach Europy w Koszykówce (2009) i w Piłce Siatkowej Kobiet (2011), Mistrzostwach Świata w Piłce Siatkowej Mężczyzn (2014), Mistrzostwach Europy w Piłce Ręcznej Mężczyzn (2016) i wreszcie Mistrzostwach Świata w Hokeju na Lodzie (2016).

Nie mniej pamiętne były wydarzenia muzyczne. To w Spodku przecież pierwszy raz w Polsce wystąpiła Metallica (1987). To tu Dżem nagrał swoją płytę „Wehikuł czasu – Spodek’92”. Na arenie Spodka gościła Edyta Górniak w musicalu „Metro” (1993). To tutaj też koncertem wydanym potem na płycie „Katowice Spodek Live ’94” reaktywował się, ku szczęściu fanów, Perfect.

Pierwszy polski koncert z udziałem MTV, występ zespołu Hey w 1994 również odbył się tutaj. Występowały tu w 1996 takie zespoły jak Deep Purple oraz, po raz pierwszy w Polsce, The Cure. Jean Michel Jarre, słynny kompozytor muzyki elektronicznej, gościł w Spodku aż czterokrotnie. W późniejszych latach grały tu też takie grupy jak Genesis, The Prodigy, Modern Talking (to wszystko w samym 1998), Budka Suflera (1999), Pearl Jam (2000), Paktofonika (2003), Rammstein (2005), Depeche Mode (2006) czy Lady Pank (2012) oraz muzycy tacy jak choćby Mike Oldfield (1999) i Leonard Cohen (2010).

Pisząc o Spodku, nie można też oczywiście zapomnieć o odbywających się tu wydarzeniach cyklicznych. Regularnie katowicka hala gości takie imprezy jak Rawa Blues Festival, Matalmania, Festiwal Piosenki Szantowej „Tratwa”, Festiwal Mayday, a także Międzynarodowa wystawa psów rasowych, Wystawa minerałów i surowców czy finały Intel Extreme Masters, czyli międzynarodowego turnieju e-sportowego.