Testament czy darowizna – co lepsze? Jak zabezpieczyć rodzinę?

Osiągając określony wiek coraz częściej zastanawiamy się nad przyszłością i nad tym jak odpowiednio zabezpieczyć naszą rodzinę na wypadek naszej śmierci. Jak rozdysponować majątkiem tak aby nasi najbliżsi byli zadowoleni? Polskie prawo przewiduje, w przypadku rozdysponowania majątkiem, dwie możliwości. Zgromadzone aktywa można przekazać po śmierci w postaci testamentu lub, jeszcze za życia, za pomocą darowizny.

1. Darowizna – co to jest?

Darowizna jest umową cywilnoprawną zawieraną między darczyńca a obdarowanym. Na jej podstawie darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia usługi na rzecz obdarowanego, z własnego majątku. Jest ona zawierana w formie umowy, więc obdarowywany musi zgodzić się na przyjęcie zapisanej rzeczy. Nie można zatem przekazać komuś darowizny bez jego wiedzy i zgody.

2. Jak sporządzić darowiznę?

Co do zasady darowizna powinna zostać zawarta w postaci aktu notarialnego. W innej formie uznaje się ją za nieważną, chyba, że została ona od razu wykonana. Zatem jeśli obdarowujący chce odłożyć datę obdarowania w czasie warto sporządzić odpowiedni dokument.

Umowę darowizny zawiera się u notariusza. Powinna zawierać datę i miejsce sporządzenia oraz dokładne dane darczyńcy i obdarowanego: imię, nazwisko, adres oraz własnoręczne podpisy.

W przypadku gdy przedmiot darowizny znajduje się w majątku wspólnym małżonków powinni oni oboje uczestniczyć w umowie. Jeśli na podstawie rozporządzenia zostanie obdarowana więcej niż jedna osoba, wtedy wszyscy partycypujący do darowizny powinni zostać w dokumencie uwzględnieni.

Kolejnym etapem sporządzenia umowy jest oświadczenie darczyńcy. Znajduje się w nim: określenie przedmiotu darowizny, oświadczenie, że darczyńca ma prawo dysponować przedmiotem darowizny, oświadczenie, że darowany przedmiot nie ma wad prawnych (np. nie jest obciążony hipoteką). Jeśli przedmiot darowizny podlega jakimś ograniczonym prawom rzeczowym, powinno to zostać oświadczone przez darczyńcę.

W następnym punkcie umowy powinny znaleźć się oświadczenia:

• darczyńcy o nieodpłatnym przekazaniu własności lub nieodpłatnym umorzeniu zobowiązania, bądź nieodpłatnym ustanowieniu prawa będącego przedmiotem darowizny,
• obdarowanego o przyjęciu darowizny.

Darczyńca ma również prawo do wskazania daty wykonania darowizny. Może to być dzień spisania umowy, bądź inny, nawet oddalony w czasie termin. Wtedy darowizna faktycznie zostanie przekazana obdarowanemu.

Darczyńca może obciążyć obdarowanego obowiązkiem określonego świadczenia np. w stosunku do osoby trzeciej lub wskazać sposób wykorzystania przedmiotu darowizny. Obdarowany musi potwierdzić, że zobowiązuje się do wypełnienia poleceń zawartych w umowie darowizny.

W umowie powinny znaleźć się także poniższe zapisy:

• ustalenia kto ponosi koszty sporządzenia (jeśli jest formie aktu notarialnego) i wykonania umowy;
• oświadczenie o tym, że umowę sporządzono w określonej liczbie jednobrzmiących kopii;
• informację o tym, że w kwestiach nieuregulowanych stosuje się przepisy kodeksu cywilnego.

Umowę powinny podpisać obie strony – zarówno darczyńca (darczyńcy) jak i obdarowany (obdarowani).

3. Odwołanie darowizny – czy jest możliwe?

Darowiznę można odwołać. Odwołanie darowizny już wykonanej może nastąpić, gdy obdarowany dopuścił się, względem obdarowanego, „rażącej niewdzięczności”. Jest to negatywne zachowanie, które godzi w życie, zdrowie, dobre imię obdarowującego. Odwołanie następuje poprzez złożenie obdarowanemu oświadczenia woli o odwołaniu darowizny.

4. Testament – co to takiego?

Jest jednostronnym rozporządzeniem osoby na wypadek jej śmierci. To oświadczenie testatora, w którym powołuje do całości, bądź części, spadku osoby, także spoza rodzinny (w testamencie można uwzględnić np. przyjaciela).

Testament można sporządzić w jednej z dozwolonych prawem form. Do wyboru mamy: formę pisemną, notarialną lub allograficzną. Ten ostatni sposób to ustne oświadczenie woli, co do rozporządzenia majątkiem na wypadek śmierci. Składane jest przed przewodniczącym zarządu gminy, sekretarzem lub kierownikiem urzędu stanu cywilnego w obecności dwóch świadków. Wywołuje skutki dopiero po śmierci autora.

Testament to nie jest forma umowy! Oznacza to, że do dziedziczenia można powołać kogokolwiek, nawet nie informując go o tym fakcie, a prawa i obowiązki przejdą na spadkobiercę z chwilą śmierci autora spadku. Spadkobierca może jednak „odmówić zgody” na dziedziczenie. Ma na to 6 miesięcy od dnia, w którym został poinformowany o powołaniu na spadkobiercę. W tym celu musi złożyć specjalne oświadczenie, w którym zrzeka się odziedziczonego majątku.

W testamencie dokonuje się rozporządzenia całym majątkiem. Można w nim również zawrzeć zapisy bądź polecenie na rzecz osób, które nie staną się przez to spadkobiercami.

5. Jak sporządzić ważny testament odręczny?

Jest to najczęściej spotykana forma. Testament może spisać osoba pełnoletnia, posiadająca zdolność do czynności prawnych. Spadkodawca nie może działać w stanie wyłączającym świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli. Testament napisany pod wpływem groźby lub błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby autor nie działał pod jego wpływem, to by sporządził testament o innej treści, jest w świetle prawa nieważny. Nieważność powoduje również spisanie testamentu z inną osobą.

Według kodeksu cywilnego ważny testament odręczny musi spełniać następujące warunki:

• nie można go napisać wraz z inną osobą – 1 osoba = 1 testament;
• osoba sporządzająca testament musi mieć zdolność do czynności prawnych– nabywaną, co do zasady, wraz z ukończeniem 18 roku życia;
• testamentu nie można sporządzić za pomocą przedstawiciela;
• musi być w całości napisany pismem ręcznym;
• musi być czytelny, inaczej nie wywoła skutków prawnych;
• musi być własnoręcznie podpisany przez spadkodawcę jego pełnym imieniem i nazwiskiem;
• pod ostatnią wolą musi znaleźć się własnoręcznie napisana, rzeczywista data sporządzenia dokumentu.

6. Jak zmienić testament?

Sporządzony testament możemy w dowolnej chwili i zgodnie z naszą wolą zmienić. Najprostszym sposobem jest zniszczenie starego dokumentu i sporządzenie nowego zawierającego zmiany. Możemy również napisać nowy testament bez konieczności niszczenia tych wcześniej napisanych. Wystarczy, że znajdzie się w nim zapis o odwołaniu poprzednich testamentów. Jeśli nie dysponujemy już poprzednią wersją dokumentu, a on nadal obowiązuje, to, w celu unieważnienia go, możemy po prostu spisać kolejny dokument, wykazując w nim chęć odwołania poprzednich wersji.

Ważne!
Sporządzając testament należy pamiętać o tzw. zachowku czyli uprawnieniu najbliższej rodziny przysługującemu zstępnym (dzieci, wnuki, prawnuki itp.), małżonkowi, rodzicom spadkodawcy. Uprawnieni mogą domagać się od spadkobiercy testamentowego zachowku, czyli części majątku spadkodawcy w wysokości 1/2 lub 2/3 udziału spadkowego który otrzymaliby w drodze dziedziczenia ustawowego, czyli gdyby testamentu nie było.

7. Kiedy korzystniej jest zrobić darowiznę, a kiedy spisać testament?

Na to pytanie nie ma dobrej odpowiedzi. Przed podjęciem decyzji o sporządzeniu testamentu bądź darowizny należy zastanowić się nad konsekwencjami obu tych czynności prawnych. Wybór formy przekazania własności zależy od wielu czynników: stosunków rodzinnych, zaufania osoby dysponującej majątkiem do osób obdarowywanych.

Darowizna jest dobrym sposobem na przekazanie poszczególnych składników majątku, jeśli darczyńca, chce i ma możliwość, oddać konkretne jego części w danej chwili. Jeśli natomiast spadkodawca, aż do śmierci chce cieszyć się możliwością swobodnego dysponowania całym swoim majątkiem i oddać go dopiero po swoim zgonie lepszą opcją będzie napisanie testamentu.